Cz.4: Hierarchia doboru środków ochrony przed upadkiem z wysokości oraz indywidualne systemy chroniące przed upadkiem z wysokości – EN363

Prace na wysokości możemy podzielić ogólnie na dostęp budowlany i linowy. W dostępie budowlanym poruszamy się po różnych obiektach, takich jak dachy, wieże, kratownice, drabiny rusztowania, czy zwyżki. Środki ochrony zbiorowej lub indywidualnej, używane są tu przede wszystkim w taki sposób, żeby nie dopuścić do wystąpienia spadania. Jeżeli nie da się wyeliminować ryzyka upadku z wysokości, czyli np. poprzez ograniczenie pola pracy w rozsądny sposób, stosuje się systemy służące do powstrzymywania spadania. W celu uwolnienia obu rąk, żeby wygodnie wykonać pracę, używa się systemów stabilizujących pozycję roboczą. Jeżeli jednak do bezpiecznego i wygodnego wykonania pracy w danym miejscu, lub do dostępu do tymczasowych stanowisk pracy, jedynym możliwym lub najbardziej sensownym rozwiązaniem jest zjazd czy podejście na linie, używa się specyficznych technik dostępu linowego. Niniejszy artykuł zawiera ogólną charakterystykę prac na wysokości oraz hierarchię doboru środków ochrony przed upadkiem z wysokości, w tym również opis indywidualnych systemów chroniących przed upadkiem z wysokości zawartych w normie EN363. Data publikacji: 27.10.2022r. Data ostatniej aktualizacji: 27.02.2023r.

 

 

Ostrzeżenie:

Wspinaczka i inne pokrewne dyscypliny, należą do sportów z natury niebezpiecznych a praca na wysokości została sklasyfikowana jako praca szczególnie niebezpieczna. Informacje zawarte w tym i innych artykułach serii nie mają charakteru szkolenia a jedynie uzupełniają odpowiednie kursy lub zachęcają do ich odbycia. Polska Szkoła Alpinizmu (Niepubliczna Placówka Kształcenia Ustawicznego), nie bierze odpowiedzialności za samodzielne stosowanie zawartych treści, ani też za potencjalne błędne zrozumienie części lub całości tekstu, niezgodne z intencją autora.

W celu sprawnego zaprezentowania treści, artykuł został podzielony na kilka części:

• Ogólna charakterystyka prac na wysokości
• Środki ochrony zbiorowej
• Środki ochrony indywidualnej
• Hierarchia doboru środków ochrony przed upadkiem z wysokości
• Indywidualne systemy chroniące przed upadkiem z wysokości
• Łańcuch asekuracyjny
• Ograniczanie poruszania
• Praca w podparciu
• Praca z użyciem technik linowych
• Powstrzymywanie spadania

 

 

Ogólna charakterystyka prac na wysokości

Prace na wysokości zaczynają się od 1m. Każda praca tego typu, jest pracą szczególnie niebezpieczną, toteż wymaga odpowiedniego przeszkolenia i badań. Przed grudniem 2020 roku istniał podział na badania lekarskie do 3 i powyżej 3 metrów. Było to powodem niemałego zamieszania. Wielu przez to myślało, że powyżej 3 metrów należy używać środków ochrony przed upadkiem z wysokości a do 3 nie trzeba. Przepisy mówią jasno, co zresztą wydaje się być całkowicie rozsądne, że podczas typowych prac na wysokości (rusztowania, drabiny, wieże, kominy, konstrukcje, itp.) środków ochrony przed upadkiem z wysokości należy używać od momentu kiedy nogi pracownika znajdują się na wysokości 2 metrów.

Do prac na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta: osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami przeszklonymi czy też wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości. Jeżeli jednak jest się zagrożonym upadkiem z wysokości, podczas dostępu na tą powierzchnię lub poruszając się po niej, należy oczywiście mieć przeszkolenie, badania lekarskie i używać środków ochrony przed upadkiem z wysokości adekwatnych do miejsca pracy i potrzeb. Owe ryzyko upadku może być spowodowane na przykład niemożnością zabezpieczenia włazu pionu komunikacyjnego za pomocą którego weszliśmy na wysokość.

Dodatkowo podczas pracy na różnego rodzaju zwyżkach, obecność balustrad nie zwalnia z konieczności używania środków ochrony indywidualnej, ponieważ poza tym, że często podczas wykonywania pracy trzeba się wychylać poza balustrady, to również w momencie wystąpienia efektu katapulty, destabilizacji zwyżki czy wypięcia kosza zwyżki, odpowiednie użycie SOI będzie miało kluczowy wpływ dla bezpieczeństwa pracowników. Są również sytuacje, w których posiadanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej jest niezbędne do przeprowadzenia odpowiednio szybkiej ewakuacji w razie wystąpienia wypadku czy też powstania zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników, np. podczas prac w przestrzeniach zamkniętych.

 

 

Niektóre rodzaje prac na wysokości wymagają szczególnej sprawności psychofizycznej. Należą do nich np. prace przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych, prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć. Możemy odmówić wykonania tego typu pracy jeżeli nasz stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania obowiązków i stwarza zagrożenie dla innych osób. Generalnie Każda praca na wysokości wymaga bycia skoncentrowanym i nie wykonywania czynności, które stanowiły by zagrożenie dla siebie czy innych, czyli na przykład wychylania się poza balustrady bez użycia środków ochrony indywidualnej. Poza tym podczas wykonywania każdej pracy na wysokości nasz stan psychofizyczny może mieć duży wpływ na bezpieczeństwo.

 

 

Środki ochrony zbiorowej

Środki ochrony zbiorowej przeznaczone są do jednoczesnej ochrony grupy ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi w środowisku pracy. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pierwszeństwo stosowania środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej.

 

 

Środki ochrony indywidualnej

Środki ochrony indywidualnej to wszelkie środki (czyli urządzenia lub wyposażenie) noszone lub trzymane przez pracownika, w celu jego ochrony przed jednym, lub większą liczbą zagrożeń. Chodzi oczywiście o zagrożenia związane z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy. Do środków ochrony indywidualnej należą również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

 

 

W rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej możemy przeczytać, że środki ochrony indywidualnej dobiera się i stosuje w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub wystarczająco ograniczyć związanego z nimi ryzyka przez organizację pracy lub zastosowanie środków ochrony zbiorowej. Także odpowiednio do występujących na stanowisku pracy zagrożeń określonych na podstawie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej warunki występujące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika.

 

 

Znaczy to dla nas tyle, że Jeżeli zastosowanie środków ochrony zbiorowej jest niemożliwe, lub nieuzasadnione ekonomicznie czy też kiedy pracownicy wykonując prace muszą wychylać się poza balustrady, należy wyposażyć ich w środki ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości. Nie tylko wyposażyć, ale też przeszkolić w zakresie prawidłowego ich użycia a także odpowiednio nadzorować. Oczywiście poza środkami służącymi do ochrony przed upadkiem z wysokości, podczas wykonywania prac na wysokości może istnieć potrzeba używania innych środków wynikających ze specyfiki pracy, w tym również z powodu używanych narzędzi, jak np. środki do ochrony uszu, oczu i tym podobne.

 

 

Hierarchia doboru środków ochrony przed upadkiem z wysokości

Istnieje pewna hierarchia doboru środków ochrony przed upadkiem z wysokości, którą powinniśmy się kierować podczas planowania sposobu zabezpieczania konkretnych prac. Jeżeli jakąś prace da się wykonać z ziemi, bez wchodzenia na wysokość, np. pomalować sufit za pomocą wałka na tyczce, należy tak zrobić. Inaczej tracimy czas na wchodzenie po drabinie rozstawnej, męczymy się trzymając rękę z wałkiem w górze, chlapiemy sobie po oczach i generujemy ryzyko upadku z drabiny, bo wchodzimy i schodzimy po niej wiele razy. Oczywiście oficjalnie przemieszczanie się razem z drabiną stojąc na niej jest zabronione tak samo jak stanie na niej okrakiem. Skoro jednak większość prac na wysokości wymaga wejścia na wysokość, robimy to, ale wybierając odpowiednio bezpieczną technologię wykonywania prac. Odwiecznym problemem, zwłaszcza w Polsce jest ścieranie się kwestii bezpieczeństwa ze względami ekonomicznymi. Jeżeli wykonujemy prace wymagające częstej zmiany położenia, nie wymagające zaangażowania dużej ilości pracowników, prawdopodobnie najlepszym rozwiązaniem będzie użycie podestów ruchomych, pytanie tylko czy będzie to możliwe z różnych powodów – nie tylko finansowych, ale też wynikających z ukształtowania terenu.

 

 

Podesty ruchome umożliwiają łatwy i stosunkowo bezpieczny dostęp do różnych miejsc pracy, nawet na dużych wysokościach. Mogą zostać użyte tam, gdzie ustawienie rusztowania nie byłoby zasadne ze względu na krótki czas wykonywania pracy, niewiele osób zaangażowanych w konkretną pracę no i oczywiście niepotrzebne w tym przypadku ryzyko związane z samą czynnością stawiania rusztowania.

Jeżeli praca musi być wykonana na wysokości, a użycie podestów ruchomych lub rusztowań jest niemożliwe, czy nieuzasadnione ekonomicznie, można ograniczyć pole pracy w sposób pasywny, czyli poprzez zastosowanie środków nie wymagających udziału pracownika. Najczęściej stosowanym środkiem ochrony zbiorowej w pracach na wysokości są balustrady, które używane są do zabezpieczania stanowisk pracy, dróg komunikacyjnych, krawędzi oraz otworów w ścianach i stropach, a także do ogrodzenia stref niebezpiecznych.

 

 

Kolejnym poziomem w hierarchii jest ograniczenie pola pracy w sposób aktywny, czyli za pomocą środków ochrony indywidualnej. Są sytuacje w których środki ochrony zbiorowej są mocno nieuzasadnione ekonomicznie, bo skoro jakiś obiekt nie został w nie wyposażony, a my mamy wykonać niezbyt czasochłonna pracę, wyposażenie go w takie przed rozpoczęciem pracy może być bardzo kosztowne i czasochłonne. Jeżeli możemy zapewnić bezpieczeństwo używając środków ochrony indywidualnej, ograniczenie pola pracy za ich pomocą może być najbardziej optymalnym zabezpieczeniem.

Jeżeli nie da się w sensowny sposób nie dopuścić do wystąpienia spadania, należy zastosować środki minimalizujące długość upadku i jego konsekwencji. Wyżej w hierarchii stoją oczywiście środki ochrony zbiorowej. I tak samo wyżej w hierarchii będą stały siatki bezpieczeństwa na poziomie pracy niż na niższych poziomach.

 

Indywidualne systemy chroniące przed upadkiem z wysokości

W zależności od możliwości, potrzeb i specyfiki miejsca pracy, środki ochrony indywidualnej używane w pracach na wysokości, umożliwiają ograniczanie poruszania, pracę w podparciu, pracę z użyciem technik linowych, lub powstrzymywanie spadania. Do indywidualnych systemów chroniących przed upadkiem z wysokości należy też system ratowniczy.

 

 

Łańcuch asekuracyjny

Tzw. łańcuch asekuracyjny, to zestawienie ze sobą odpowiednich elementów, w celu zapewnienia bezpieczeństwa pracownikowi wykonującemu prace na wysokości, wspinaczowi, czy innemu użytkownikowi środków ochrony indywidualnej chroniących przed upadkiem z wysokości.

Pierwszy z trzech kluczowych elementów łańcucha asekuracyjnego, to punkt zakotwienia, czyli miejsce zaczepienia indywidualnego systemu chroniącego przed upadkiem z wysokości. Jeżeli używamy pojedynczych punktów, musimy być pewni ich wytrzymałości. Pomijając oczywiste pancerne punkty, jak np. elementy nośne konstrukcji, punkty do których się przypinamy w pracach na wysokości powinny być zatwierdzone przez konstruktora lub posiadać tabliczkę znamionową określającą zgodność punktu z normą EN795 a także posiadać aktualne badanie techniczne. W wielu pracach można o tym tylko pomarzyć, zwłaszcza w Polskich realiach, gdzie budynki nie posiadają często żadnych punktów ułatwiających pracownikom wysokościowym wykonania pracy. Dodatkowo budżet w którym trzeba się zmieścić żeby coś zarobić uniemożliwia nam tworzenie podręcznikowych punktów zakotwienia. Oczywiście radzimy sobie na różne sposoby, inaczej niemożliwe byłoby bezpieczne wykonanie pracy, ale nieraz nie jest to łatwe i wymaga wyobraźni lub sporego doświadczenia.

 

 

Najczęściej łączy się dwa niezależne punkty w tzw. stanowisko. Zamiast tego albo po prostu dodatkowo, doasekurowujemy punkt zakotwienia albo stanowisko, pancernym punktem, który może znajdować się nawet w sporej odległości, czy też nie do końca użytecznej do wykonania pracy osi, ale jako dodatkowe zabezpieczenie sprawdzi się bardzo dobrze.

 

 

Z jednej strony musimy mieć więc punkt zaczepienia indywidualnego systemu chroniącego przed upadkiem z wysokości umiejscowiony w odpowiednim miejscu a także posiadający odpowiednią wytrzymałość, z drugiej strony certyfikowaną, sprawną, dobrze dobraną rozmiarem a także odpowiednio wyregulowaną uprząż, posiadającą kompatybilne z użytym systemem punkty zaczepienia, czyli np. punkt asekuracyjny jeżeli używamy systemów powstrzymywania spadania.

 

 

Ostatnim elementem łańcucha asekuracyjnego jest element łączący uprząż, czyli oczywiście pośrednio pracownika, z punktem zakotwienia. Element ten w przypadku systemów powstrzymywania spadania musi posiadać absorber energii w układzie i jest wtedy elementem nie tylko łączącym ale również amortyzującym. Pochłania siły o niebezpiecznie dużych wartościach, powstałe w wyniku potencjalnego upadku z wysokości.

 

 

Ograniczanie poruszania

Jeżeli używamy środków ochrony indywidualnej do ograniczania poruszania, punkty zakotwienia i długość elementów łączących te punkty z uprzężą pracownika, powinny być tak dobrane, żeby uniemożliwić wejście w strefę niebezpieczną. Jeżeli warunek ten został spełniony, w układzie nie musi być absorbera energii a punkt zaczepienia takiego systemu w uprzęży nie musi być punktem asekuracyjnym, w skrócie A. Kiedy nie ma ryzyka wystąpienia tzw. fazy lotu, uprząż nie musi posiadać takiego punktu.

 

 

Systemy używane do ograniczania poruszania możemy wpinać do różnych punktów w uprzężach. Poza punktami asekuracyjnymi (znajdującymi się w uprzężach wykonanych wg. normy EN361), mogą zostać równie dobrze połączone z uprzężą za pomocą punktu zjazdowego (wykonanego wg. normy EN813) a także punktów służących do stabilizacji roboczej (wykonanych wg. normy EN358), które w większości uprzęży znajdują się tylko po bokach pasa biodrowego. W niektórych modelach punkt wykonany wg. normy EN358 znajdować może się dodatkowo również z tyłu (czy przodu – wg. tej normy certyfikowane bywają również punkty zjazdowe). Element łączący uprząż z punktem stanowiskowym, powinien spełniać normę EN354 lub EN358, czyli być „linką” o stałej albo regulowanej długości. Do ograniczania poruszania używa się jeszcze przyrządów zjazdowych i autoasekuracyjnych.

 

 

Praca w podparciu

Jeżeli będąc na wysokości, musimy obciążyć układ w celu uwolnienia obu rąk, nie może to być system służący do powstrzymywania spadania (na rysunku powyżej amortyzator z podwójną linką bezpieczeństwa, na rysunku poniżej urządzenie autoasekuracyjne) a jedynie coś dodatkowego zapewniającego stabilną pozycję roboczą. Poza systemami stabilizującymi pozycję roboczą dopinanymi do punktu zjazdowego, które działają w podobny sposób jak przyrządy zjazdowe używane w dostępie linowym, istnieją też systemy do pracy w podparciu innego rodzaju, które służą do opasania czegoś, np. elementu konstrukcji. System wpięty jest do punktu bocznego z jednej strony uprzęży, a po opasaniu jakiegoś elementu dopinany jest do drugiego punktu bocznego znajdującego się z drugiej strony uprzęży. Należy pamiętać, że systemy tego typu nie służą do powstrzymywania spadania, dlatego używając ich nie można dopuścić do większej (w zależności od źródła) niż 50cio czy 60cio centymetrowej fazy lotu. W praktyce chodzi o to, żeby system ten był podczas pracy cały czas napięty, a także dobrze jest nie wychodzić w ogóle ponad punkt opasania. Dodatkowo zmieniając miejsce pracy, system do pracy w podparciu należy zdemontować i założyć ponownie w nowym miejscu. Przemieszczanie się razem ze stabilizatorami pozycji roboczej założonymi na elementach obiektu, na którym pracujemy, generuje różne zagrożenia.

 

 

Do stabilizowania pozycji roboczej można użyć uprzęży wykonanej wg. normy EN361 i EN358 (szelek bezpieczeństwa zintegrowanych z pasem do pracy w podparciu), lub EN813 (uprząż biodrowa), z tym że znowu w połączeniu z EN361, jeżeli jest konieczność użycia systemu powstrzymywania spadania. Uprzęże tego typu posiadają również punkty boczne (EN358).

 

Element łączący uprząż z punktem zaczepienia, powinien spełniać w przypadku pracy w podparciu normę EN354 lub EN358, tak samo jak podczas pracy w ograniczeniu. Tutaj jednak linki powinny już mieć możliwość regulacji długości.

 

Praca z użyciem technik linowych

Praca z użyciem technik linowych, czyli tzw. dostęp linowy czy inaczej praca technikami alpinistycznymi, to różne prace w których użycie lin umożliwia dotarcie do stanowiska pracy a także często ustalanie pozycji roboczej na czas wykonania pracy. Wymaga specjalistycznego wyszkolenia oraz szerokiej wiedzy i sprawności fizycznej, w dużo większym stopniu, niż większość prac na wysokości wykonywanych w dostępie budowlanym. Umożliwia użytkownikowi nie tylko przemieszczanie się w dół oraz do góry wzdłuż liny roboczej, ale też trawersowanie za pomocą specyficznych technik.

 

 

Wymaga użycia pełnych uprzęży, wykonanych wg. normy EN361 oraz EN813, co umożliwia wpięcie zarówno przyrządów zjazdowych i roboczych, jak i przyrządu autoasekuracyjnego poruszającego się po linie asekuracyjnej. Do poruszania się po linie roboczej używa się przyrządów zjazdowych lub roboczych, wykonanych wg. normy EN12841 typ C lub B, a do autoasekuracji przyrządu wykonanego wg. normy EN12841 typ A, lub EN353-2. Liny powinny być wykonane wg. normy EN1891 typ A, kompatybilne, jeżeli chodzi o średnicę, z używanymi przyrządami.

 

 

Obie liny powinny być mocowane niezależnie a sama praca z użyciem technik linowych umożliwia dodatkowo szybkie autoratownictwo, lub ratownictwo w miejscu pracy. Techniki linowe wykorzystywane są w szczególności w pracach krótkotrwałych, na dużych wysokościach, w gęstej zabudowie miejskiej i innych miejscach trudno dostępnych, jak np. studnie czy silosy.

 

 

Czyli wszędzie tam, gdzie wykorzystanie rusztowań oraz mobilnych platform roboczych jest niemożliwe, obarczone większym ryzykiem lub nieuzasadnione ekonomicznie. Jeżeli jakaś prosta, mało czasochłonna praca ma zostać wykonana na wysokości 10ego piętra budynku, oczywistym jest, że zjazd na linie na określoną wysokość i wykonanie tej pracy, będzie znacznie tańszym i bezpieczniejszym rozwiązaniem niż użycie zwyżki czy tym bardziej stawianie rusztowania, i to nie ważne co na temat prac na wysokości w dostępie linowym myślą konkretni przedstawiciele kadr bhp czy inspektorzy pip.

 

 

Powstrzymywanie spadania

Powstrzymywanie spadania to, zatrzymanie i amortyzacja siły powstałej w wyniku upadku z wysokości. Warto przypomnieć też, że system powstrzymujący spadanie jest zestawem asekuracyjnym, niezależnym od sposobu przemieszczania się lub stabilizacji pozycji roboczej. Wpinamy go zawsze do punktu asekuracyjnego.

Ponieważ system ten nie chroni przed swobodnym spadaniem, to znaczy zakłada możliwość wystąpienia mniejszej lub większej fazy lotu, przy jego używaniu należy przewidzieć wolną przestrzeń pod użytkownikiem. Siły działające na pracownika nie mogą być większe niż 6kN, dlatego w systemach powstrzymujących spadanie znajduje się zazwyczaj absorber energii. Po zatrzymaniu upadku, system ten utrzymuje użytkownika w podwieszonej pozycji, w której czeka na pomoc, jeżeli jest ona potrzebna a zazwyczaj jest.

 

Do użycia systemu powstrzymywania spadania, niezbędna jest uprząż wykonana wg. normy EN361 oraz absorber energii, wykonany wg. normy EN355, występujący zazwyczaj w połączeniu z lonżą wykonaną wg. normy EN354. Zamiast lonży z absorberem można użyć urządzenia samohamownego wykonanego wg. normy EN360, lub urządzenia samozaciskowego poruszającego się po sztywnej (EN353-1) albo giętkiej prowadnicy (EN353-2).

 

Nie wolno używać dwóch niezależnych systemów powstrzymywania spadania, ponieważ ich równoległe użycie może spowodować wystąpienie siły przekraczającej 6kN!

 

 

Więcej na temat poszczególnych rodzajów środków ochrony indywidualnej, w tym oczywiście poszczególnych ogniwach łańcucha asekuracyjnego oraz specyfice konkretnych rodzajów indywidualnych systemów chroniących przed upadkiem z wysokości, w pozostałych odcinkach (jeżeli link jest nieaktywny, znaczy to, że dany artykuł jest jeszcze w fazie powstawania ;) ) naszej serii artykułów sprzętowych „NIE wszystko o…”:

• Cz.7: Liny półstatyczne (potocznie statyczne, statyki) – EN1891
• Cz.9: Karabinki przemysłowe – EN362
• Cz.12: Uprzęże przemysłowe i ratownicze – EN361, EN358, EN813, EN1497 oraz EN1498
• Cz.13: Lonże i linki bezpieczeństwa – EN354 oraz EN358 oraz absorbery energii (amortyzatory bezpieczeństwa) – EN355
• Cz.15: Przemysłowe przyrządy zjazdowe – EN12841 typ C
• Cz.16: Przyrządy autoasekuracyjne – EN12841 typ A, EN353-1 oraz EN353-2
• Cz.19: Urządzenia podnoszące oraz ewakuacyjne – EN1496 oraz EN341
• Cz.20: Urządzenia samohamowne – EN360
• Cz.23: Urządzenia kotwiczące – EN795

 

 

zdjęcia: Mariusz Połowczuk oraz Jakub Gardaś

Offa Media oraz Prace Wysokościowe gardas.com.pl

 

 

 

 

Mateusz Gutek

dyrektor Polskiej Szkoły Alpinizmu

 

Źródła:

• Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (z dnia 26 września 1997 r.) w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z późn. zm. (tekst jedn.: Dz.U. 2021 poz. 2088)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2005 nr 117 poz. 986.)
• scantruck.com
• climbingtechnology.com
• amc.com.pl
• petzl.com
• gardas.com.pl